Spanning en spektakel! Een gevecht op leven en dood tussen twee stoere gladiatoren in de arena! Een gladiator is meestal een krijgsgevangene, misdadiger of een ander soort slaaf. Voor het vermaak van de mensen vechten zij in een arena, die vaak ligt in een amfitheater, een soort stadion. Het beroemdste amfitheater is dat van Rome, het Colosseum. Soms wordt iemand uit vrije wil gladiator. Dat is een flinke gok, want wie wint krijgt geld en roem, maar wie verliest wordt soms gedood. Er zijn een hele hoop soorten gladiatoren, elk met eigen wapens en vechtstijl. Ze worden getraind op een gladiatorenschool.

Secutor: Dit betekent “achtervolger”. Deze gladiator vecht met een kort zwaard en een groot schild, dat hem samen met zijn helm, arm-bescherming en beenkap goed beschermt. Tegelijkertijd kan hij door zijn helm alleen recht vooruit kijken en is zijn linkerbeen helemaal niet beschermd, zodat hij goed op moet letten. Soms heet de secutor ook contra-retiarius, want hij vecht altijd tegen een retiarius.

Retiarius. Dit betekent “net-vechter”. De retiarius lijkt veel op een soort visser, met zijn drietand en zijn net. Ook draagt hij een kleine dolk bij zich. De retiarius heeft geen helm en moet dus goed oppassen. Maar met zijn net kan hij de ander lelijk slaan of laten struikelen. Met zijn lange drietand en net hoeft hij bovendien niet heel dichtbij te komen, terwijl hij door zijn lichte bepantsering goed bewegen kan.

Provocator. Dit betekent “uitdager”. Hij lijkt erg veel op een ouderwetse legioensoldaat, met een licht schild, een kort zwaard, een beenkap en een kleine plaat op zijn borst. Zijn helm leek eerst ook erg op die van een legionair, maar op den duur werd er steeds meer aan veranderd. Een provocator vecht altijd tegen een andere provocator. Net als de secutor moet hij altijd vechten met zijn linkerbeen voor, omdat het rechterbeen niet beschermd is.

Thraex. Dit betekent “Thraciër” (een volk dat in de Romeinse tijd in Noordoost-Griekenland en Bulgarije woont). De Thraex is te herkennen aan zijn stevige helm met daarop de kop van een griffioen (een fabeldier, half leeuw en half arend) en aan zijn sica: een krom Thracisch zwaard. Met dat zwaard kan hij gemakkelijker bij zwakke plekken in de verdediging van zijn tegenstander. Wel is het door de kromme vorm van het zwaard moeilijker voor hem om te schatten of hij dichtbij genoeg is. Meestal vecht de Thraex tegen een Hoplomachus of een Murmillo.

Murmillo. Deze naam komt van een vissoort, net zoals zijn helm ook visachtig lijkt: in het begin vocht hij dan ook veel tegen de Retiarius. Verder lijkt zijn uitrusting dan ook veel op de Secutor. De Murmillo is zwaar bepantserd met een groot schild. Vaak moet hij het opnemen tegen wat lichtere soorten zoals de Thraex of de Hoplomachus. Door zijn zware bepantsering is hij moeilijk te raken, wat hem een gevaarlijke tegenstander maakt. Zijn grote schild maakt hem alleen wel wat trager en net als de secutor kan hij alleen zijn linkerbeen voor zetten.

Hoplomachus. Dit is Grieks voor “zwaar bewapende vechter”. Zijn rechterarm en zijn benen zitten stevig ingepakt, zodat hij daar moeilijker te raken is. Zijn borst is echter slechter beschermd, ook omdat hij een vrij klein schild heeft. Van de andere kant kan hij met dat schild wel gemakkelijk bewegen. De Hoplomachus draagt zowel een speer als een zwaard, allebei om mee te steken. Meestal vecht hij tegen een Murmillo of een Thraex.

Scissor. (Je zegt: “skissor”.) Vermoedelijk was de Scissor een soort gladiator met extra veel bepantsering en een vreemd wapen om zijn linkerhand: een metalen cilinder met aan het uiteinde een mes in halve cirkelvorm. Door zijn kolder en andere zware bepantsering is de Scissor moeilijk te raken, maar tegelijkertijd moet hij met zijn wapens wel erg dichtbij zijn tegenstander komen, terwijl hij door zijn helm alleen recht vooruit kijken kan. Bovendien heeft hij geen schild, terwijl zijn maliënkolder wel kwetsbaar kan zijn voor een stekende drietand. Hij vecht namelijk tegen de Retiarius!

Editor. Een rijke Romein betaalt voor de spelen. Hij is dan editor muneris (“uitgever van de spelen”). Vaak doet hij dit om populair te worden bij het volk, bijvoorbeeld omdat hij mee gaat doen aan de verkiezingen. Kijk maar naar witte kleren. In Rome is de keizer doorgaans de editor. De editor bepaalt of de verliezer blijft leven of niet, maar let daarbij natuurlijk goed op wat het publiek wil. Als hij een houten zwaard aan de gladiator geeft is deze vrij man. Dat doet de editor alleen bij een heel populaire gladiator, want het kost hem een hoop geld!

Lanista. Dit is de baas van een gladiatorenschool en eigenaar van de gladiatoren. Vaak is hij zelf een oud-gladiator. Hij koopt gladiatoren op de slavenmarkt en wordt door de editor betaald voor het aantal gladiatoren dat hij voor een gevecht levert. Als een gladiator gedood of vrijgemaakt wordt, krijgt hij extra veel geld als schadevergoeding. Het trainen van de gladiatoren laat de lanista over aan een doctor. Een arts? Nee. “Doctor” betekent hier “leraar’.

Scheidsrechter. Een gladiatorengevecht is geen onbeheerste wilde knokpartij. Er gelden nauwkeurige regels! Je mag bijvoorbeeld niet het wapen van je tegenstander afpakken en tegen hem gebruiken. Daarom is er een scheidsrechter aanwezig, die erop let dat alles netjes gebeurt. Omdat hij alle vechtstijlen goed moet kennen, is de scheidsrechter meestal een gladiatorentrainer. Doctor heet dat. Meestal zijn dat oud-gladiatoren.

Charun. Als het publiek een verliezende gladiator dood stemt, wordt die op een heel nauwkeurige manier neergestoken, zodat hij snel dood is. Als je tijdens een gevecht zwaargewond raakt kun je echter lang lijden en ook een nauwkeurige steek kan wel eens misgaan. Mannen met maskers controleren dan of de gladiator echt dood is, bijvoorbeeld door hem te schroeien met een gloeiende pook of met een hamer zijn hoofd in te slaan. De man met de hamer draagt een masker van Charun, een demon die de poort van het dodenrijk bewaakt. Die met de pook draagt een masker van Mercurius, omdat die de doden naar het dodenrijk brengt.

Publiek. De belangrijkste mensen zitten beneden, op de eerste rang, waar de beste plaatsen zijn. Als het gevecht niet door een editor betaald wordt en je dus een kaartje moet kopen, zijn die plaatsen ook het duurst. Maar als een editor het gevecht organiseert is het voor hem belangrijk dat er veel mensen komen en dat die het een mooi gevecht vinden. Dat maakt hem immers populairder. De editor moet ook goed opletten dat hij weet of het publiek de verliezer wel of niet wil laten leven.

 

WIST JE DIT AL?

– Heel beroemd is de uitspraak “Morituri te salutant!” (“Zij die gaan sterven groeten u.”) Toch is er maar één verhaal bekend waar de zin in voorkomt. Een groep niet erg enthousiaste gladiatoren begroette keizer Claudius ermee. De keizer vond dat wel grappig en antwoordde: “Of juist niet.”  De gladiatoren dachten dat hij bedoelde dat ze gratie hadden gekregen en wilden niet meer gaan vechten. Claudius moest smeken en dreigen om ze toch zover te krijgen.

– Gladiatoren speelden soms ook zeeslagen na met echte schepen. Keizer Claudius was hier dol op. Ook later in het Colosseum werden er zeeslagen nagespeeld. Als dat gebeurde werd de arena onder water gezet.

– Sommige gladiatoren waren “bestiarii“, die met wilde beesten moesten vechten. Erg leuk was dat niet. Leeuwen en panters zijn immers levensgevaarlijk!

– Gladiator betekent letterlijk “zwaardvechter”, want gladius is Latijn voor zwaard. Dat wil niet zeggen dat elke gladiator per se een zwaard gebruikte.

– Het schild van een gladiator kon ook als wapen dienen. Je kon er lelijke klappen mee uitdelen, terwijl je zelf beschermd bleef.

– Er bestonden ook vrouwelijke gladiatoren. Dat noem je een gladiatrix. Ze waren wel veel zeldzamer dan de mannelijke gladiatoren.

 

FOUT!

– Veel gladiatoren in films dragen de gekste uitrustingen, soms zelfs met wapens die uit aan ander tijdperk komen of puur verzonnen zijn. In het echt waren er zeer nauwkeurig bepaalde soorten gladiatoren met vaste wapens.

– In films worden de gevechten ook neergezet als beestachtige knokpartijen. In werkelijkheid waren er strenge regels.

– In de beroemde film Gladiator (niet voor kinderen!)  draagt de hoofdpersoon een zwaard en schild, vol borstpantser en geen helm. Er waren wel gladiatoren met een borstpantser, maar niet erg veel en daar hoorde juist heel nadrukkelijk een helm bij! (Maar ja, zonder helm kun je de hoofdpersoon in de film beter herkennen…)

– Het ging er bij een gladiatorengevecht niet om dat er iemand gruwelijk doodging, maar om een mooi en spannend gevecht. Alsof je een actiefilm ging kijken maar dan echt. Zeg nou zelf, zo’n film zou ook saai zijn als de held in een paar tellen al won.

– De keizer was natuurlijk bij de meeste gevechten niet aanwezig, want hij was meestal in Rome. Vanaf de keizertijd mocht zogenaamd alleen de keizer nog gladiatorengevechten organiseren. De lokale editors losten dat slim op door uit naam van de keizer een gevecht te organiseren.

– In films en strips stemmen het publiek bij een gevecht met de duim: omhoog voor leven en omlaag voor dood. In werkelijkheid gaf vooral de editor hiermee zijn beslissing aan. Een zichtbare duim stond voor dood, maar we weten niet of die duim omhoog stond of omlaag of opzij. Voor leven stond juist een duim die in de vuist verborgen werd, als een zwaard in de schede.

– Julius Caesar was nooit in het Colosseum, net zo min als Augustus, Caligula, Claudius of Nero. Dat amfitheater werd namelijk pas veel later gebouwd, door de Flavische keizers. Daarom heette het officieel het Flavisch Amfitheater.

– Arena en amfitheater worden vaak door elkaar gegooid. De arena is de zandplaats waar het gevecht plaatsvindt (“harena” is Grieks voor zand). Het amfitheater is het stadion dat erom gebouwd is (“amfi” is Grieks voor rondom).

– In sommige films en strips spreken ze over gladiatoren in Circus Maximus. Circus Maximus was echter geen amfitheater maar een hippodroom: een hele lange renbaan voor wagenrennen. Zulke wagenrennen werden dus ook niet gehouden in het Colosseum, want de arena daarvan was er veel te klein voor.

– We zien de man met de hamer en het Charun-masker wel eens bij moderne gladiatoren-shows. Ook op deze pagina is hij aanwezig. Maar het zou best eens kunnen dat zo iemand er alleen was voor executies en dus bij de gladiatorengevechten helemaal niets te zoeken had! Er ging immers lang niet altijd iemand dood.