Zo groot is het Romeinse rijk bij het begin van de keizertijd. En het wordt nog veel groter!

Caesar Octavianus, de achterneef en erfgenaam van Julius Caesar, wordt uiteindelijk alleenheerser van het Romeinse rijk. Hij krijgt in 27 voor Christus de erenaam Augustus. Vanaf dat moment spreken we van de Romeinse keizertijd. Toch doen de Romeinen nog lange tijd alsof hun rijk nog steeds een republiek is, waarbij de keizer alleen “eerste burger” is, als een soort president of zo. In werkelijkheid is de keizer natuurlijk gewoon een vorst, net als een koning.

De keizer. De keizer staat aan het hoofd van het leger, de belastingen, het bestuur en de godsdienst. Hij is vooral te herkennen aan zijn purperen toga. Zijn titels zijn Princeps, Imperator, Caesar en Augustus. Princeps betekent “eerste”, alsof de keizer gewoon een eerste burger uit een volk van gelijken is, als een soort president. Imperator betekent “veroveraar”, omdat de keizer het leger leidt. Augustus is een erenaam die “verhevene” betekent. Caesar is de herkenningsnaam van de eerste keizerlijke familie, die daarna ook bij andere keizers gebruikt wordt. Romeinen spreken Caesar uit als “kaisar”. Drie keer raden welk woord daaruit ontstaan is…

De Senaat. Veel provincies van het Romeinse rijk worden bestuurd door een generaal die dit namens de keizer doet. Sommige provincies hebben echter een bestuurder namens de Senaat. Toch heeft de keizer vaak bijna alle macht in het rijk, waardoor hij soms best botsen kan met de Senaat, die nu veel minder te vertellen heeft. Toch is de Senaat niet helemaal machteloos. De senatoren moeten namelijk eerst akkoord gaan met de benoeming van de keizer. Daarna moeten zij ook al zijn bevoegdheden goedkeuren. Spanningen tussen de keizer en de senaat kunnen wel eens slecht aflopen. Sommige keizers brengen veel senatoren ter dood, bijvoorbeeld uit angst voor verraad.

De Praetoriaanse Garde. Dit is de lijfwacht van de keizer, die bestaat uit een paar duizend soldaten. Ze kunnen van overal uit het rijk komen, soms zelfs van daarbuiten. Voordeel daarvan is in het begin dat ze daardoor niet zoveel belangstelling hebben in de politiek van Rome. Tenzij de Praetorianen door een vijand van de keizer worden omgekocht of vinden dat de keizer hen niet genoeg beloning geeft. Als de garde zich tegen de keizer keert heeft deze niet lang meer te leven. Tegen de 3e eeuw was de garde dan ook veel machtiger dan eigenlijk de bedoeling was geweest.

Lijfwacht in burger. Soms is het niet gepast dat de keizer met zwaar bepantserde soldaten ergens verschijnt. Op zulke momenten dragen zijn lijfwachten gewoon burgerkleren, maar met duidelijk militaire schoenen en zichtbare zwaarden, zodat iedereen kan zien dat het gaat om lijfwachten. Het zijn net moderne bodyguards!

WIST JE DIT AL?

– De vroege keizertijd wordt soms ook het Principaat genoemd. Dit omdat er vaak nog werd gedaan alsof er nog een republiek was en de keizer daarom princeps werd genoemd.

– De eerste zeventien keizers van het Romeinse rijk regeerden bij elkaar zo’n twee eeuwen. De volgende zeventien regeerden bij elkaar opgeteld nog geen zeventig jaar. Het keizerschap was er tegen die tijd niet echt veiliger op geworden.

– Na de moord op keizer Caligula dacht de Senaat er heel even over om het keizerschap weer af te schaffen. Dat ging niet door, want de Praetorianen riepen snel een nieuwe keizer uit. Ze moesten wel, want als het keizerschap verdween hadden zij geen werk meer.

– De Romeinse keizers worden vaak voorgesteld met een lauwerkrans of een bladerkroon op hun hoofd. Waarschijnlijk droegen ze die alleen als er een echt goede reden voor was.

– De Praetoriaanse Garde was opgericht onder keizer Augustus en leek toen nog heel betrouwbaar. Maar een paar eeuwen later was het eigenlijk de minst betrouwbare lijfwacht aller tijden!

– Er zaten ook Bataven uit Nederland in de Praetoriaanse Garde. Keizer Trajanus reed met Bataafse ruiters naar Rome toen hij keizer was geworden.

– De Romeinse keizers werden bijna nooit opgevolgd door hun zoons, omdat ze die vaak niet (meer) hadden. Veel keizers werden opgevolgd door hun neefje, achterneef, broer of stiefzoon. Caligula werd zelfs opgevolgd door zijn oom!

– Vanaf 96 na Christus was er lange tijd niet één keizer met een bloedverwant om hem op te volgen. Daarom moesten ze een geschikt iemand als opvolger adopteren en werden ze de Adoptiefkeizers genoemd. Pas toen keizer Marcus Aurelius in 180 stierf werd hij door zijn zoon opgevolgd.

FOUT!

 – Wij zien Romeinse keizers vaak voor ons in een wapenrusting. In werkelijkheid droegen vooral de vroege keizers vaker een toga. Alleen op het slagveld ging de keizer in militaire kleding. En lang niet elke keizer ging zelf de oorlog in.

– Het is een typisch beeld dat alle Romeinse keizers om de haverklap werden vermoord. Er zijn zeker periodes geweest waarin dat zo was. Maar er is bijvoorbeeld ook een periode van bijna een eeuw geweest waarin alle keizers een natuurlijke dood stierven.

– Dat een paar Romeinse keizers bekendstaan als knettergek wil natuurlijk niet zeggen dat ze dat allemaal waren. Als dat zo was zou het rijk natuurlijk nooit zo groot en machtig zijn geworden. De verhalen over krankzinnige keizers zijn trouwens vaak erg overdreven, bijvoorbeeld omdat ze pas honderd jaar later werden opgeschreven en de boel tot die tijd steeds meer aangedikt was. De “gekke” keizers waren misschien ook helemaal niet krankzinnig, maar gewoon erg slechte bestuurders.

Na 117 na Chr. komen er minder veroveringen. De verdediging van het rijk is belangrijker.

ALLES OP VOLGORDE:

• 30 v. Chr.: Octavianus verslaat zijn laatste tegenstanders en wordt alleenheerser.
• 27 v. Chr.: Octavianus krijgt de erenaam Augustus en wordt daarmee de eerste Romeinse keizer.
• 41 na Chr.: Moord op keizer Caligula.
• 68 en 69 na Chr.: Burgeroorlog en opstanden in het rijk, na de dood van keizer Nero. Dit heet ook wel het Vierkeizerjaar. Hierna komen de Flavische keizers aan de macht.
• 98 t/m 180: Tijd van de goede Adoptiefkeizers, ook wel bekend als de Gouden Eeuw van Rome. De Gouden Eeuw van Rome eindigt als keizer Marcus Aurelius sterft en wordt opgevolgd door zijn zoon Commodus, die er een potje van maakt.
• 193: Vijfkeizerjaar: burgeroorlog en strijd om de macht na de moord op keizer Commodus. Uiteindelijk komen de Severische keizers aan de macht. Het leger wordt steeds belangrijker.
• 212: Keizer Caracalla roept alle vrije mannen in het rijk uit tot staatsburgers, zodat ze meer belasting moeten betalen.
• 217: Macrinus is de eerste keizer die niet uit een senatoriale familie komt.
• 235: Na de moord op keizer Severus Alexander volgt er 50 jaar burgeroorlog en chaos, waarin allerlei keizers sneuvelen of worden vermoord. De steun van het leger is belangrijker dan ooit.
• 285: Keizer Diocletianus maakt een einde aan de chaos. Hiermee begint de Late Keizertijd.