Na de Gallische Oorlog van Julius Caesar zijn de Romeinen tot aan de Rijn gekomen. In Nederland laten ze die Rijn bewaken door Germaanse stammen als de Bataven. Maar jaren later wil keizer Augustus de Romeinse macht uitbreiden naar Germania. Zo kan hij Gallië veiligstellen voor Germaanse invallen en er rustig een Romeins bestuur invoeren. Maar het veroveren van Germanië is zo eenvoudig nog niet. Er liggen enorme wouden, waar het Romeinse gezag maar moeilijk doordringt. De Romeinen werden de baas over het oranje gebied hierboven op de kaart, maar dat duurde maar kort. In het rode gebied bleven ze langer de baas.

Kamp op de Hunnerberg. In 19 v. Chr. bouwen keizer Augustus en zijn stiefzoon Drusus een groot kamp op de Hunnerberg (nu in Nijmegen). In dit kamp passen wel 15.000 soldaten! Dit is als voorbereiding op de veldtochten die de Romeinen in Germania willen houden. Later wordt dit kamp verlaten. Maar in 70 na Chr., na de Bataafse opstand, wordt er een nieuwe legerplaats gebouwd voor 5000 man. Andere belangrijke forten voor deze veldtocht zijn de vlootbasis Fectio (Vechten) en het kustfort Flevum (Velsen).

Het huis van Drusus. Op de heuvel naast het grote kamp op de Hunnerberg, het Kops Plateau, wordt een kleiner kamp gebouwd als hoofdkwartier. De officierswoning van dit kamp was zo ongelooflijk groot dat het misschien betekent dat Drusus er zelf een tijdje gewoond heeft (al weten we dit niet zeker). Na de veldtochten wordt het kamp van de Hunnerberg afgebroken, maar het kamp op het Kops Plateau is voor de Bataafse cavalerie, tot het met de opstand der Bataven wordt verwoest.

Sugambren. Een Germaanse stam uit Duitsland, de Sugambren, is al lange tijd vijanden met de Romeinen. In de Gallische Oorlog vielen zij al een paar keer Belgica binnen. In 17 voor Christus vallen de Sugambren opnieuw binnen, nadat zij in hun eigen land bovendien Romeinse kooplieden gedood hebben. Ze verslaan het Romeinse legioen van generaal Lollius en gaan er met de legioensadelaar vandoor. Dat is zo’n grote belediging voor de Romeinen dat er een fikse oorlog volgt. Uiteindelijk lokt keizer Augustus de Sugambrische leiders in de val door hen uit te nodigen voor onderhandelingen in Gallië, waar hij hen gevangen laat nemen. Zijn stiefzoon Tiberius dwingt de meeste Sugambren hierna om aan de Romeinse kant van de Rijn te gaan wonen, rondom Xanten.

De Drususdam en Drususgracht. Drusus wil de Rijn gebruiken voor de Romeinse schepen, maar vindt de rivier niet diep genoeg. Omdat de Waal, die zich afsplitst van de Rijn, ook een grote rivier is, laat hij een dam bouwen. Waarschijnlijk gebeurt dit bij Tolkamer. Door de dam stroomt er minder water van de Rijn in de Waal, zodat de schepen beter op de Rijn kunnen varen. Ook laat Drusus een of meer kanalen aanleggen, zodat zijn schepen naar het Flevomeer en de Waddenzee kunnen varen.

Op de Waddenzee. Als Drusus met zijn schepen het Flevomeer oversteekt ontmoet hij de Friezen, die zich zonder strijd aan hem onderwerpen. Daarna varen de Romeinen de Waddenzee op om zo naar de Eems te komen. Op de terugtocht in de herfst breekt er storm uit, terwijl de Romeinen ook moeten wennen aan eb en vloed en de zandbanken in de Waddenzee. Met Friese hulp keert Drusus veilig terug. De Romeinen ondernemen daarna vaker verkenningstochten met de vloot. Eén keer varen ze zelfs om Denemarken heen! Maar in 16 na Chr. heeft de vloot minder geluk. Bij de terugtocht breekt weer storm uit en sommige schepen worden vernield of op het droge geworpen. Sommige soldaten zitten wekenlang vast op kleine eilandjes en overleven door paarden op te eten!

Slag bij het Teutoburgerwoud. Uiteindelijk slagen de Romeinen erin een groot deel van Germania te veroveren en er Romeins bestuur in te voeren… denken ze! In 9 na Chr. gaat het helemaal fout. Drie Romeinse legioenen worden samen met gouverneur Varus in een val gelokt als ze naar het winterkamp gaan. De Germanen vallen aan in het woud, waar de Romeinen geen ruimte hebben voor slagorde en de Germanen zich snel weer kunnen verstoppen. Buiten het woud denken de Romeinen veilig te zijn, maar zodra ze eruit komen hebben de Germanen hier weer een valstrik gelegd: door een grote greppel kunnen de Romeinen niet vooruit. Van opzij worden ze aangevallen door de Germanen, die een grote wal hebben opgeworpen. Uiteindelijk worden bijna alle Romeinen gedood en worden de drie legioensadelaars gestolen. In Rome komt het nieuws zo hard aan dat keizer Augustus op zijn oude dag jammert: ‘Varus, Varus, geef me mijn legioenen!’

Wraaktochten. Na de nederlaag van Varus houden Tiberius en Germanicus nieuwe veldtochten in Germanië, maar dit zijn meer wraaktochten dan echte veroveringen. Het lukt niet om het gebied achter de Rijn terug te veroveren en Arminius krijgen ze ook niet meer te pakken. Uiteindelijk blijft de Rijn dus de Romeinse grens, op een paar plekken na. In Noord-Holland blijven de Romeinen bijvoorbeeld nog wel een jaar of 19 de baas over de Friezen.

 

WIST JE DIT AL?

– De Romeinen hielden niet van de Noordzee. Dat kwam omdat ze geen eb en vloed gewend waren. De Middellandse Zee heeft dat namelijk veel minder. Ook leek de koude Noordzee hen te stormachtig. Daarom voer Drusus via het Flevomeer naar de Waddenzee: om zo lang mogelijk van die nare Noordzee weg te blijven.

– De veldtochten van Tiberius gingen met tussenpozen omdat hij ruzie met keizer Augustus kreeg. Tiberius legde zijn werk dus een tijdlang neer en ging mokkend op Rhodos wonen. De ruzie werd bijgelegd toen Augustus’ kleinzoons stierven zodat er geen volwassen opvolger voor de oud geworden keizer was. Tiberius werd zijn opvolger, maar moest daarvoor wel zijn neefje Germanicus adopteren.

– Germanicus was de vader van keizer Caligula. Omdat hij als jongetje in het soldatenkamp woonde en kleine caligae (soldatenschoenen) aankreeg werd hij Caligula genoemd. Zo kregen Germanicus en Caligula ook de naam Caesar.

– Germanicus was ook de broer van keizer Claudius. Claudius mocht als jongen niet aan oorlog en politiek doen omdat iedereen dacht dat hij een sulletje was. Toen Caligula vermoord werd bleef Claudius als enige over en werd best een goede keizer.

– Tiberius was een betere veldheer dan keizer. Als veldheer ging hij soms meer voor onderhandelen dan voor vechten. Als keizer kon hij slecht overweg met de Senaat en werd hij bang om vermoord te worden, zodat hij veel familie liet doden.

– In Duitsland werd Arminius vroeger als een grote held neergezet. Er staat middenin Duitsland een enorm monument voor hem, uit de 19e eeuw. (Maar wel mooi op de verkeerde plek.)

 

BEKENDE NAMEN

Drusus. Drusus is de stiefzoon van keizer Augustus en krijgt de taak om de strijd in Germania te leiden. Hierbij maakt hij een aantal nuttige verkenningstochten en voert ook oorlog met sommige Germaanse stammen. Een paar jaar later gaat het mis: op de terugweg van een veldtocht krijgt Drusus een ongeluk met zijn paard. Door de verwonding wordt hij ziek en een maand later sterft hij op 29-jarige leeftijd.

Tiberius. Drusus wordt na zijn dood als bevelhebber opgevolgd door zijn oudere broer Tiberius. Tiberius is een bekwame veldheer, maar een moeilijker mens. Als zijn stiefvader keizer Augustus hem dwingt te scheiden van zijn vrouw wordt Tiberius erg ongelukkig. Uiteindelijk krijgt hij ruzie met de keizer, neemt ontslag en gaat op het Griekse eiland Rhodos wonen. Pas een paar jaar later leggen Tiberius en Augustus bij en komt Tiberius terug. Hij voltooit de verovering van Germanië tot aan de Elbe. Als Arminius later de legers van Varus vernietigt, komt Tiberius terug naar Germanië om er opnieuw oorlog te voeren. Dat duurt niet lang omdat keizer Augustus sterft en Tiberius hem opvolgt.

Arminius. Het grote brein achter de Slag bij het Teutoburgerwoud is Arminius. Hij is commandant bij de hulptroepen en komt uit de stam der Cherusken. Zijn werk voor de Romeinen was zo goed dat hij zelfs staatsburger en ridder gemaakt werd. Maar uiteindelijk leidt Arminius dus het grote plan om de Romeinen te verslaan en ze weg te krijgen uit zijn land. Daarna probeert Germanicus hem nog lange tijd te verslaan, maar hij slaagt er niet in om Arminius te pakken te krijgen, zelfs niet met hulp van andere Germanen. Dat verschillende Germaanse stammen nu in oorlog met elkaar raken doet hem ook niet veel: hij wint ook deze oorlogen. Maar als Arminius zichzelf tot koning van zijn stam uitroept vinden de andere Cheruskische stamhoofden dat hij teveel praatjes krijgt en wordt Arminius vermoord.

Varus. Varus is de gouverneur van Germanië van 7 tot 9 na Chr. In tegenstelling tot Drusus en Tiberius moet hij zich minder met verovering en meer met burgerlijk bestuur bezighouden. Dat dit eigenlijk wat te snel gaat heeft hij niet door. De Germanen vinden het maar niets dat Varus hun gewoontes in de war schopt met zijn Romeinse regels. Om hem koest te houden, komen zij in de zomer van 9 na Chr. met nep-rechtszaken bij hem, zodat Varus denkt dat zijn bestuur werkt. Als hij in de herfst met zijn legioenen naar het winterkamp onderweg is blijkt het allemaal een list en lopen ze in een hinderlaag. Als Varus beseft dat de slag verloren is gooit hij zichzelf op zijn zwaard. De Slag bij het Teutoburgerwoud heet ook wel Varusslag.

Germanicus. De grote nederlaag van Varus roept om wraak en Tiberius gaat terug naar Germania om de strijd te leiden. Als hij in 14 na Chr. keizer Augustus opvolgt laat hij de oorlog over aan Germanicus, de zoon van Drusus. Germanicus doet wat hij kan, al slaagt hij er niet meer in om Germania opnieuw te veroveren. Toch krijgt hij zijn eigen triomftocht in Rome. Misschien vond Tiberius hem toch iets te populair geworden, want hij stuurde Germanicus daarna plotseling naar het Midden-Oosten. Drie jaar later stierf hij daar, waarschijnlijk vergiftigd…

 

FOUT!

– Vaak hoor je dat de Germaanse stammen in ons land na een taaie strijd overwonnen werden. Eigenlijk is daar helemaal geen bewijs voor. Het lijkt erop dat de Bataven, Cananefaten en Friezen zich zonder wapengekletter onderworpen hebben aan de Romeinen.

– Vaak leer je dat de Romeinen nooit in het noorden van ons land zijn geweest. Vanaf 12 v. Chr. waren de Romeinen echter wel degelijk de baas over de Friezen. In de jaren daarna voerden ze trouwens nog allerlei oorlogen en veldtochten achter de Rijn. En zelfs na de nederlaag van Varus bleven ze nog bijna 20 jaar de baas in Noord-Holland!

– De Romeinen stopten dus niet meteen bij de Rijn. Integendeel: ze stelden die pas in als grens toen ze hadden besloten dat het te moeilijk was om Germania te veroveren. Die tochten duurden ongeveer 30 jaar! Dat is voor de hele Romeinse tijd vrij kort, maar voor een mensenleven is dat erg lang.

– De Varusslag wordt vaak de Slag in het Teutoburgerwoud genoemd. Er is inderdaad in het woud gevochten, maar onderzoek toont aan dat de legioenen uiteindelijk vlak buiten het woud verslagen werden. Dat was juist zo’n goede list omdat de Romeinen buiten het woud gewoonlijk sterker waren dan de Germanen, terwijl dat in het woud andersom was. Romeinse schrijvers spraken alleen van de slag bij de Teutoburg.

– Het monument voor Arminius staat op de verkeerde plek! In de 19e eeuw dacht men dat de slag bij Bielefeld had plaatsgevonden en doopte de heuvels hier om tot het Teutoburgerwoud. Pas veel later kwam men erachter dat de slag waarschijnlijk plaatsvond bij Kalkriese, een kleine 100 km naar het noordwesten!

– In Duitsland wordt Arminius vaak ook Hermann de Cherusk genoemd. De naam Arminius is inderdaad “geromaniseerd”, maar dat zijn echte naam het typisch Duitse Hermann zou zijn is een verzinsel. Ook Arminius’ uiterlijk op het monument, met de gevleugelde helm, is pure fantasie.

– Soms beweren mensen dat de Romeinen “natuurlijk” heel gemakkelijk van de primitieve Germanen wonnen. Dat Germania zo moeilijk te veroveren was bewijst wel dat dit onzin is. De Romeinen konden moeilijk in het woud vechten door hun grote opstellingen, terwijl de lichtbewapende Germanen met hun losse opstelling juist heel snel en dus erg gevaarlijk waren. Bovendien kenden de Romeinen de weg in de wouden niet goed. Arminius list bewijst tot slot dat de Germanen wel degelijk erg goed nadachten.

– De Germaanse tegenstanders waren geen mislukte holbewoners in beestenvellen. Ook vochten ze niet naakt (hooguit in hun blote bast). De meeste Germaanse krijgers droegen gewoon wollen kleding en vochten met een schild en speer of stootlans. Wie rijk genoeg was had ook een zwaard, helm en pantser. Knotsen kwamen ook voor, maar waren minder handig dan een lange speer.

 

ALLES OP VOLGORDE:

• 19 v. Chr.: Bouw van grote kamp bij Nijmegen
• 17 v. Chr.: Nederlaag van Lollius tegen de Sugambren
• 15 v. Chr.: Stichting van Atuatuca Tungrorum (Tongeren)
• 12 v. Chr.: Drusus begint de oorlog met de Sugambren. Aanleg van de Drususdam en Drususgracht. Drusus vaart naar de Friezen en verder naar het oosten.
• 9 v. Chr.: Drusus sterft. Tiberius neemt de veldtochten over.
• 8 v. Chr.: Keizer Augustus neemt de Sugambrische leiders gevangen. Tiberius verslaat de Sugambren en laat de overlevenden bij Xanten wonen. Dit worden de Cugerniërs.
• 6 v. Chr. t/m 4 na Chr.: Ruzie tussen Tiberius en Augustus. Andere generaals leiden de veldtochten.
• 4 t/m 6 na Chr.: Tiberius verovert het gebied tot aan de Elbe.
• 7 na Chr.: Varus wordt gouverneur van Germania
• 9 na Chr.: Slag bij het Teutoburgerwoud of Varusslag
• 11 t/m 13 na Chr.: Tiberius en Germanicus houden strafexpedities in Germania
• 14 t/m 16 na Chr.: Laatste wraaktochten van Germanicus; einde van de veldtochten in Germania
• 19 na Chr.: Arminius wordt vermoord