We vervolgen onze tocht stroomopwaarts langs de Maas, waar we de vorige keer Venlo aandeden. Een interessante tocht, want het Limburgse landschap waarin we ons begeven is rijk aan vondsten: villa’s, inheemse nederzettingen en al wat meer. Het is dus duidelijk dat het Maasgebied zeer populair was bij de toenmalige elite, die vermoedelijk geromaniseerde inheemsen bestaan zal hebben. De route over de Romeinse weg aan de westoever voert ons langs Limburgs Kessel, waar een driegodensteen met Jupiter, Juno en Minerva werd aangetroffen bij afbraak van de kerk in 1869: de steen was in het kerkaltaar verwerkt! De oostelijk weg, op ruim 5 kilometer ten oosten van de Maas, voert ons tegelijkertijd langs de villa van Swalmen. Uiteindelijk bereikt de oostelijke weg Roermond en het westen het daar tegenover gelegen Heel. In deze omgeving bevonden zich mogelijk twee Romeinse plaatsen: Catualium en Mederiacum.

Het altaar voor Mercurius, ten westen van de Maas bij Horn.

Catualium staat, zoals de meeste plaatsen aan de westoever van de Maas, op de Peutinger kaart vermeld. Het zou bij Heel gelegen kunnen hebben. Vondsten rondom de Stefanuskerk wijzen op een vicus, maar gezien de locatie is het niet onmogelijk dat er ook een legerplaats aanwezig kan zijn geweest. Op het terrein van Stichting Daelzicht werd in 2009 bovendien een groot grafveld ontdekt, met maar liefst 200 zeer diverse graven. Tevens waren hier sporen van een Romeinse weg aanwezig. Ten oosten van Heel, bij Beegden, bevond zich een tweede grafveld, wat tientallen graven met giften bevatte. Ten zuiden van Beegden moet zich ook een villa bevonden hebben. Dat zich bij Haelen, ongeveer 10 km ten noorden van Heel, nog 15 graven van de 1e t/m 3e eeuw gevonden zijn, wijst ook op bewoning in die omgeving. In Horn werd in 1838 ook Romeinse materialen als bouwmateriaal van een oude kerk terug. Er bevonden zich onder andere wijaltaren bij voor Mercurius Avernus en Mars Halamarthus.

Het in Roermond opgeviste votief van Rura.

Ten oosten van de Maas, bij Roermond, is zo mogelijk nog veel meer gevonden. Rond 1960 zijn er uit de rivier zelf resten van een tempel opgevist, gewijd aan de godin Rura. Behalve wat pilaarresten bevond zich er namelijk ook een votiefsteen bij, aan Rura gewijd door ene Sextus Opsilius Geminus. Deze stenen zijn te zien in Historiehuis Roermond. Daarnaast bevat Roermond en omstreken ook meerdere grafvelden en inheemse nederzettingen. Ten noorden van Roermond staat het kerkje van Asselt, waar Romeins bouwmateriaal in verwerkt lijkt, zoals beton en dakpannen, wat doet vermoeden dat er op de plek een villa of militair gebouw stond met hypocaustum. Verder naar het noorden zou ook een wachtpost gelegen kunnen hebben. Een villa in Maasbracht is aangetoond, met hypocaustum en dakpannen. De villa werd verlaten rond 270, toen de Crisis van de Derde Eeuw op zijn hoogtepunt was.

Jupiterbeeldje uit Melick.

Melick, het kerkdorp ten zuiden van Roermond, is aangeduid als Mederiacum, dat in het Itinerarium Antonini wordt vermeld. In de omgeving van het dorp zijn fraaie vondsten gedaan. In 2009 dook bijvoorbeeld een 37 centimeter hoog brokstuk van een Jupiterbeeldje op in een achtertuin. De steen wordt bewaard in het Roerstreekmuseum van Sint-Odiliënberg. Tussen de twee dorpen zijn op de Lorberg ook sporen van bewoning aangetroffen, die op een villacomplex of zelfs een vicus kunnen duiden. Het zou kunnen dat het om Mederiacum gaat of in elk geval om een opvolger daarvan.

De haan van Arcanua, gevonden in Buchten.

De twee meer zuidelijke plaatsen aan beide wegen die op de Peutinger kaart en in het Itinerarium Antonini geplaatst worden, Feresne in het westen en Teudurum in het oosten, vallen waarschijnlijk buiten Nederland omdat zij ter hoogte van de Limburgse landengte vallen. Feresne zou Dilsen, Mulheim of een andere plaats in België kunnen zijn, terwijl Tüddern in Duitsland als Teudurum wordt aangeduid. Ook in dit deel van Limburg zijn meerdere villa’s en grafvelden aangetroffen. Opnieuw zijn ook hier indrukwekkende religieuze voorwerpen opgedoken, zoals een Jupiterzuil in Grevenbicht en een tempel in Buchten, die waarschijnlijk gewijd was aan een godin die Arcanua heette, wat bleek uit een inscriptie die op een bronzen haan gevonden werd.

Van hieruit bereiken we Zuid-Limburg, wat zo mogelijk nog veel meer villa’s en beroemde vondsten bevat.