De torque of torc is een metalen sieraad, omgebogen in een cirkelvorm met twee knoppen aan de uiteinden. Het is een voorwerp dat in veel Europese culturen voorkwam, zoals bij de Kelten en de Germanen, waar het een waardevol sieraad was dat symbool stond voor de aristocratie. Doordat de Keltische cultuur een sterke invloed had verspreidde de torque zich overal door Europa, tot ver in Azië. Het voorwerp is terug te vinden in kunstvoorwerpen van de Scythen (Kaukasus en Centraal-Azië) evenals op Perzische afbeeldingen. De Keltische torque verdween grotendeels tijdens de Grote Volksverhuizing, maar in de middeleeuwen kwamen de Vikingen weer met soortgelijke sieraden op de proppen. Bijna onnodig te vermelden dat de torque ook zijn weg had gevonden naar de Romeinen.

Getordeerde torques uit de Ipswich Hoard.

De naam voor de torque (torquis in het Latijn) komt van torquere, oftewel “buigen”. Sommige torques zijn ook gebogen in de zin van “getordeerd“, waarbij de ring dus ook nog in spiraalvorm gezet is. Een torque werd meestal uit edelmetaal gesmeed en was vaak versierd met voluten (spiraalvormige versieringen) of met dierpatronen. Het vele werk dat in het maken van een torque moet hebben gezeten toont wel aan dat de Keltische en Germaanse smeedkunst erg ver ontwikkeld was, tot grote bewondering van de Grieken en Romeinen. Ook zal het voorwerp best prijzig zijn geweest: bronzen sieraden waren al erg duur. De torque diende blijkbaar als hals- of armband, maar hoe deze dan precies omgedaan moest worden blijft onzeker. Een goede legering is immers niet flexibel, dus gewoon open en dicht buigen lijkt lang niet altijd een optie, wat sommige mensen doet vermoeden dat de torque om de ledematen of hals geklonken werd. Een andere optie lijkt dat de uiteinden misschien “dwars” opengebogen konden worden (dus eentje omhoog, eentje omlaag). Daar komt nog eens bij dat een flink grote torque ook erg zwaar kon zijn. Het was dus een erg fraaie versiering, maar wellicht niet zo’n praktische. Er zijn dan ook zat torques die niet daadwerkelijk op het lijf gedragen werden, maar bijvoorbeeld werden meegegeven als grafgift. Ook werd de torque gebruikt als een “spaarrekening”, in de zin dat de investering erin een deel van het vermogen veiligstelde in een niet-monetaire vorm (indien men muntgeld gebruikte) of in elk geval als één concreet geheel. In zo’n geval was het wel handig om je torque op het lijf te dragen, omdat het voorwerp dan natuurlijk niet gemakkelijk kwijtraakte, in tegenstelling tot een buidel geld of een los bewaard stuk edelmetaal. Het is vergelijkbaar met Romeinse soldaten die hun spaargeld investeerden in hun riembeslag.

“De krijger van Vacheres”, in maliënkolder en met een torque om de nek.

Op veel klassieke afbeeldingen, zoals die van Keltische goden, wordt de torque vooral als een halsband afgebeeld. Diverse schatvondsten bevatten echter ook torques die veel te klein zijn om op die manier gedragen te worden, wat doet vermoeden dat torques ook om de arm of pols gedragen werden. Een andere mogelijkheid is natuurlijk dat torques die als offer of grafgift dienden een meer symbolische functie hadden en daarom niet om de nek gedragen hoefden te worden.

Op een Gallo-Romeins beeldje, “de krijger van Vacheres”, lijkt een soldaat met een torque te zijn afgebeeld. Hoe dit precies zit is onduidelijk. Het is mogelijk dat de beeldhouwer een Gallische achtergrond wilde benadrukken, maar het kan ook zijn dat de torque zijn weg naar de legioenen gevonden had. Nadat ene Titus Manlius namelijk in 361 v. Chr. een Galliër had gedood in een tweegevecht, was hij diens torque als buit gaan dragen, wat hem de bijnaam Torquatus opleverde. Tegen de tijd dat de Romeinse republiek in haar avondschemer terechtkwam, was de torque een soort functie gaan vervullen die te vergelijken was met de moderne medaille: een decoratie voor gedistingeerde soldaten. Ook werd het gebruikt als een kenmerk van speciale elitaire troepen. Veel afbeeldingen van centurio’s tonen deze officieren met torques op hun schouder, als onderdeel van een phalera-harnas, de lederen riemen waar de schotelvormige medailles of phalerae aan hingen. Dit beeld is veel overgenomen in de wereld van het re-enactment, meestal voor de centurio, maar soms ook voor lagere rangen, die immers ook gedecoreerd konden worden. De torque was dus vrij populair geworden bij het leger, maar de Romeinse staat wisselde soms ook torques uit als eervolle geschenken. Keizer Augustus zou van een groep Galliërs een torque van wel 33 kilogram hebben ontvangen, wat uiteraard veel te zwaar is om werkelijk te dragen en dus vooral een heel speciaal eerbewijs was. Een Britse schatvondst, de Winchester Hoard, bevat torques waar gouddraad in verwerkt zit, wat toch vooral een Romeinse techniek was. De opname van de Galliërs in het rijk had dus eigen Gallo-Romeinse torques opgeleverd, die waarschijnlijk door de staat aan andere volkeren geschonken werden. Tot slot is er nog één beroemd voorbeeld van een Romein met een torque. Toen Julianus Apostata in 361 in Parijs tot keizer werd uitgeroepen door zijn soldaten, hieven deze hem op een schild en zetten hem bij wijze van kroon een torque op het hoofd, opnieuw een teken hoe symbolisch dit voorwerp kon zijn.

Grafmonument van een centurio, afgebeeld met torques op zijn schouder.