Randwijk en Driel: de onbewezen castella van Over-Betuwe
De weg langs de Limes is in het westen en midden van Nederland erg duidelijk, maar wordt in het oosten gedomineerd door vermoedens en twijfels. Dit hebben we al gezien met de castella van Rijswijk, Maurik en Kesteren, die nooit zijn teruggevonden, ofschoon er aanwijzingen in de omgeving zijn. Nog veel lastiger is het voor de twee wellicht vermoedde castella in gemeente Over-Betuwe, waarvan het bestaan zo mogelijk nog veel twijfelachtiger is: Randwijk en Driel.
Castellum Randwijk wordt vermoed op grond van een paar feiten. Ten eerste bevond zich vlakbij Randwijk een lange tijd een belangrijke oversteekplaats over de Rijn, waardoor het vreemd zou zijn om de plek onbewaakt te laten. Ten tweede bevindt Randwijk zich ongeveer halverwege Kesteren en Arnhem, twee Romeinse legerplaatsen, die nogal ver uit elkaar liggen. Archeologische sporen van een castellum in de omgeving van Randwijk zijn er echter niet. Als er zoiets bestaan heeft moet het zijn weggespoeld door de rivier of bedolven zijn onder de grond.
Het castellum bij Driel, meer dan 8 kilometer naar het oosten, is evenmin aangetoond. Ook deze plaats lag langs de Limesweg. Van de andere kant ligt Driel al dicht in de buurt van Arnhem, waar een aangetoond castellum stond. Een castellum bij Driel was dus misschien niet nodig, zodat het bestaan ervan nog veel twijfelachtiger dan dat van Randwijk is. Het oosten van Driel is wel opvallend rijk aan vondsten zoals een groot scharnierstuk van tufsteen, dat deel van een toegangspoort lijkt te zijn geweest – van een castellumpoort misschien, zeggen hoopvolle stemmen, al is het bewijs ervoor niet geleverd. Kleine bronzen onderdelen van uitrustingen en andere militaria zijn er ook gevonden. Als het fort bestond, hetgeen nog steeds niet vaststaat, lijkt het gebied bij De Baarskamp hier een goede kandidaat voor gezien de stroomgeulen.
De twee castella in Over-Betuwe zijn dus eigenlijk heel onzeker. Men zou ze speculatief kunnen noemen, hoewel de vermoedens wel op enkele vondsten en overwegingen zijn gebaseerd. Concreet bewijs is er echter niet, ondanks de vele interessante vondsten in de omgeving. Driel kende in elk geval wel een nederzetting van inheemse oorsprong. De weg die daarbij zou moeten lopen is echter nog niet teruggevonden. Afgezien van de Limesweg is het erg waarschijnlijk dat Driel een tweesprong kende, omdat het een logisch startpunt is voor de weg naar het zuiden, richting de tempels van Elst en de stad Noviomagus.
Volgens bepaalde ideeën zou de Limesweg bij Randwijk een zijsprong kunnen hebben gehad, die met een grote bocht naar Elst liep, waar vanuit Driel waarschijnlijk een directe weg naartoe liep. Niet ver van de mogelijke weg vanuit Randwijk ligt Herveld, waar op de Grote Woerd en Kleine Woerd vondsten zijn gedaan zoals scherven van urnen, tufsteen en funderingen. Vermoedelijk heeft er in die omgeving een villa gestaan. Naar het oosten, bij Valburg, lag een grafveld en vermoedelijk dus ook een nederzetting, wat ook uit sporen van huizen en putten blijkt. Het opvallende is dat een deel van de sporen in de lange 2e eeuw past, terwijl er ook veel Laat-Romeinse sporen zijn, zonder dat continuïteit tussen de twee is. De nederzetting is dus vermoedelijk tussendoor verlaten: bij de aanleg heeft men dwars door de midden-Romeinse begraafplaats heen gebouwd.
Bij Heteren, ten zuiden van de Limesweg, zijn allerlei scherven en een zeldzaam zegelsteentje. In Hemmermeer is een voetstuk ter ere van de godin Vagdavercustis aangetroffen, gewijd aan haar door ene Simplicius Superus, decurio van de Ala Vocontiorum. Deze ruitereenheid zat tussen 70 en 120 na Chr. in Kalkar (Duitsland) gelegerd, waar ook een heiligdom van Vagdavercustis gevonden is. De inscriptie spreekt echter van een Brits leger, wat impliceert dat Superus decurio was na 120, toen de eenheid al naar Brittannia vertrokken was.
Ondanks alle vondsten is het dus moeilijk om met zekerheid wat te zeggen over eventuele Romeinse forten in Over-Betuwe. In elk geval zijn er wat vermoedens, maar niet meer dan dat. Romeinse namen zijn er niet aan verbonden. Enkele kunstwerken herinneren in elk geval aan het idee van dergelijke forten. Aan de zuidrand van Driel aan de Romeinse Limes en de handelsroutes langs de Rijn. Curieuzer is het kunstwerk aan de westzijde van Randwijk, dat bestaat uit een Fiat 600 waar voeten onderuit steken, volgens de kunstenaar omdat de schildpadformatie hem aan een autobus denken doet. De tekst op het voetstuk verwijst echter duidelijk naar een Romeinse grens: “Non Plus Ultra” – tot hier en niet verder…
Een Asterix-achtig ‘kunstwerk’, gemaakt door een kunstenaar die, niet gehinderd door enige relevante kennis, iets moet gaan neerzetten wat anderen moet gaan aanspreken. Over het succes moeten we het maar niet gaan hebben, net als over de (on)zin van de tekst, die goed beschouwd ook al niet veel zinniger is..
Tja, we proberen natuurlijk onze informatieve artikelen niet al te gekleurd te maken. Maar eerlijk gezegd sta ik wel achter je punt, hoor, Robert.
Ik heb recent in heteren allerlei romeinse spullen gevonden waaronder een schuifsleutel, speerpunt etc. Dus daar moet ook iets geweest zijn.
l.s.
Romeinse castella liggen bij voorkeur op een ‘uurgaans’ (te voet) van elkaar. Dit is herkenbaar bij de castella Hoge Woerd-Utrecht(domplein)-Vechten. steeds 5.5 km. Soms kon een een zijrivier van de rivier aanleiding zijn af te wijken van de 5.5.km ‘regel’. In de (Over-)Betuwe is dit wellicht met een passer op de huidige landkaart te beproeven.