Vandaag vervolgen we onze artikelenreeks over Romeinse plaatsen in Nederland. Momenteel behandelen we de Limes in Gelderland, een grotendeels vrij onzeker gebied waarvan we van een aantal castella niet meer dan vermoedens hebben. Eén van de plaatsen waar een castellum aan toegewezen wordt is Kesteren. Wat betreft de vermoedens kunnen we meteen met de deur in huis vallen: concrete sporen van dit castellum zijn er niet. De locatie wordt vooral vermoed vanwege een opvallende hoeveelheid voorwerpen in de omgeving. De naam Carvium of Carvo, die voorkomt op de Peutingerkaart, is in de loop der jaren wel eens aan het vermoede castellum van Kesteren toegeschreven, maar dat is pure speculatie en ook verre van waarschijnlijk. De naam hoort waarschijnlijk bij het castellum in de buurt van Herwen.

Door de ligging van Carvone of Carvo tussen Levefanum en Castra Herculis op de Peutingerkaart, is men er traditioneel van uitgegaan dat dit Kesteren zou zijn. Inmiddels worden Levefanum en Castra Herculis echter niet meer als respectievelijk Rijswijk (Gld.) en Arnhem gezien, zodat Kesteren als Carvo uitgesloten is.

De vermoedens van een castellum in de omgeving van Kesteren zijn te wijten aan vooral burgerlijke vondsten in de buurt. Er is een concrete vicus teruggevonden, met duidelijk militaire invloed, wat dus sterk te denken geeft. De vicus werd namelijk omgeven door een gracht en bovendien zijn er in de restanten graffiti teruggevonden die ook op de aanwezigheid van militairen duiden. De vicus moet rond het jaar 225 verlaten zijn. Het fort zelf zou in de Laat-Romeinse tijd nog steeds of opnieuw in gebruik kunnen zijn geweest, aangezien de naam castra toen meer algemeen in gebruik was. De naam Kesteren zou namelijk van castra kunnen komen…

Aardewerk en crematieresten uit het grafveld op de Prinsenhof. De kruiken en de terra sigilata zijn duidelijk geïmporteerd.

Ietsje naar het oosten, in de Prinsenhof, zijn in 1967 tijdens de aanleg van de wijk meerdere crematiegraven gevonden, gevolgd door een compleet grafveld van wel 140 graven, waarvan de oudste rond 70 na Chr. lijken gemaakt, dus rond de tijd van de Bataafse Opstand. Opnieuw zijn de aanwijzingen voor militaire aanwezigheid sterk: er was weinig inheemse invloed aanwezig in het aardewerk dat in grote getale werd aangetroffen. De vraag is dus of de oudste graven van het veld van oorlogsslachtoffers waren of eenvoudigweg strookt met de theorie dat het merendeel van de Gelderse Limes na de Bataafse opstand werd aangelegd. Een aantal paardengraven doen vermoeden dat er ook ruiterij in de omgeving zat. Een tweede grafveld volgde in 1972, meer naar het oosten. De straat waar de vondst gedaan is heet dan ook de Carvonestraat, al weten we inmiddels dat die naam niet juist is.

De helm van Kesteren bevindt zich momenteel in Museum het Valkhof. Hoewel hij uit elkaar ligt zijn de onderdelen vrijwel compleet.

Nog een belangrijke militaire vondst werd ten zuiden van de bebouwde kom gedaan in de vorm van een helm, in de Peppelenwoerd. Rond 1890 zijn hier al tufsteen-resten van de fundering van een bouwwerk teruggevonden. Omdat de tufsteen destijds verkocht is om er cement van te maken, is het nu vrijwel onmogelijk om nog te achterhalen wat voor gebouw dit was. De op dezelfde locatie gevonden bronzen helm is echter in handen van Museum het Valkhof beland. Dat de helm op het land is gevonden in plaats van in een rivierbedding betekent waarschijnlijk dat hij met opzet begraven is, wellicht als een offer aan de goden, wat de soldaten blijkbaar wel eens deden. De nekbeschermer van deze helm bevat de namen van drie soldaten: Titus Varronius, Gaius Iulius en Titus Iulius.

Soms duidt men Kesteren aan als Carvo en Herwen als Carvium. Erg waarschijnlijk is dit niet.

De omgeving van Kesteren en gemeente Neder-Betuwe bevat enkele inheemse nederzettingen.  Eentje hiervan bevond zich in Opheusden, ter hoogte van het Vispad. De ander bevond zich ten zuiden van Kesteren in de Woerd, waar vanaf 1891 in de loop van ruim een eeuw meerdere vondsten en opgravingen gedaan zijn. Deze nederzetting bevatte allerlei aardewerk en munten, maar ook dakpannen en slingerkogels. De derde nederzetting bevond zich ter hoogte van IJzerendoorn. Ook hier zijn stukken van dakpannen gevonden, evenals brokken tufsteen.

De wachttoren bij Opheusden werd in 2016 geopend.

Alle vondsten van nederzettingen, graven en militaire voorwerpen ten spijt is castellum Kesteren tot op heden niet teruggevonden. De vraag is of dat ooit nog gebeuren gaat. De loop van de Nederrijn is in de loop der eeuwen langzaam verschoven en heeft een eventueel castellum mogelijk weggespoeld, zodat het nooit meer terug te vinden zal zijn. De meest zichtbare herinnering aan de Limes in de omgeving van Kesteren is de wachttoren in Opheusden, die vanaf de Rijnbandijk uitkijkt over de gracht en de Nederrijn.