Salvete, homini et feminae! Ik ben nog altijd op zoek naar mijn spullen, waarvan ik gisteren het eerste had gevonden, met daarbij een nieuw raadsel: ‘Ga aan boord en zoek de Romeinen van Chi en Rho. Een koning geeft meer prijs.‘ Het enige wat ik hiervan begreep was het aan boord gaan, dus dat  heb ik gistermiddag maar gedaan. Heden morgen werd ik wakker en zag dat het schip waarmee ik uitgevaren was, had aangelegd in een terrein waar ik nog niet eerder geweest was. Waarschijnlijk in het land van de Chamaven of de Saliërs, stammen die ten noorden van de Rijn wonen. Dat vermoeden werd bevestigd toen bleek dat de rivier in kwestie de IJssel was. Hoe dat kan is mij een raadsel, want volgens mij zijn de Rijn en IJssel niet verbonden, dus dan zouden we via het Flevomeer gevaren moeten zijn. (Of is dit de laatste 2000 jaar veranderd?) Op hoop van zegen volgde ik de rivier dus maar en kwam ik ten slotte uit bij een grote handelsnederzetting die Zutphen genoemd wordt.

Op Erve Eme werd ook gevilt, gewerkt en gekookt.

Dat bracht mij niet dichter bij de Romeinen “van Chi en Rho” die ik zoeken moest, dus zocht ik verder. Tot ik stuitte op een plaats die Erve Eme heet, een klein historisch erf met een paar fraaie huisjes. Het erf werd “Frankisch” genoemd, wat mij niet veel zei, maar de huizen met de rieten daken kwamen mij bekend voor dus waagde ik mij het terrein op. Het bleek dat er iets aan de gang was dat wel degelijk bij de Romeinenweek hoorde: “De Romeinen ontmoeten de Franken”.  Maar tot mijn verbazing zagen de Romeinen er heel anders uit dan ik gewend was. Niet zo vreemd, want de Franken zijn er in mijn tijd ook nog niet. Dit is een naam die de Romeinen in de 3e eeuw aan een aantal stammen geven die in die tijd een verbond sluiten. Hoewel deze stammen, waar ook de Saliërs en Chamaven onder vallen, later nog vaak genoeg tegen elkaar vechten, blijft de naam Franken gebruikt worden.

Héél andere Romeinse soldaten dan ik gewend ben!

De Romeinen, een handjevol van de levende geschiedenis-groep Fectio, beelden Romeinen uit de 4e eeuw uit en dragen heel andere kleding dan ik. Ondanks het zonnige weer dragen zij lange mouwen, broeken en mutsen. Bovendien zijn hun tunica’s met fraaie borduursels versierd. Verder blijkt dat over een paar honderd jaar de wapenrustingen flink zijn veranderd. Het platenharnas van sommige collega’s van mij is verdwenen, al worden schubben en maliënkolders nog wel gebruikt. De gladius, het korte steekzwaard, is vervangen door de spatha, een langer slagzwaard. De pilum, onze werpspeer, is ook uit de mode geraakt. De hasta de stootlans met brede punt, wordt nog wel gebruikt maar is nu veel langer. Ook dragen de Late Romeinen meer ronde schilden, met ronde schildknoppen die ze van de Germanen hebben afgekeken. De helmen zijn ook heel anders, met allerlei verstevigingen en zelfs een neusbeschermer. Naar Perzisch voorbeeld, zo legde één van hen mij uit.

Deze soldaat bleek een Chi-rho op zijn neusbeschermer te hebben!

Op de neusbeschermer van één soldaat trof ik een vreemd symbool aan. Het leek op een X en P die door elkaar stonden. Toen realiseerde ik mij dat je de Griekse letters Chi en Rho net zo schrijft. Ik had de Romeinen van Chi en Rho gevonden. De soldaat legde mij uit dat deze Chi-rho een christelijk symbool is: het staat voor CHR, de eerste letters van Christus. In 321 is de westelijke keizer Constantijn dit namelijk als veldteken gaan dragen. Kort daarna neemt hij Rome in. Uiteindelijk wordt de godsdienst steeds belangrijker, tot hij in 395 staatsgodsdienst gemaakt wordt. Dat had ik niet verwacht!

Een Romein met een zonnehoed, net zoals de mijne! Sommige mode verandert nooit!

De Romeinse soldaten worden in deze tijd ook veel onder Franken en andere Germanen geworven. Het leger is opgedeeld in een mobiel veldleger en een grensleger. Tegelijkertijd zijn de meeste forten langs de Limes in die tijd verlaten, al zijn er dieper in het rijk wat meer forten in gebruik, bijvoorbeeld om doordringende vijanden op te vangen. Ook de districten en provincies zijn niet meer helemaal hetzelfde. Bovendien is het Romeinse rijk opgedeeld in een oostelijk en westelijk deel, hoewel die soms nog wel dezelfde keizer hebben. De keizer zetelt in elk geval nog zelden in Rome. In plaats van een intellectuele of militaire dictator, wordt hij nu meer als een ontzettend hoge vorst behandeld, en als een soort god op aarde. Tot de Romeinen christelijk worden natuurlijk.

Koning Clovis is de eerste koning die de Franken verenigt, als het West-Romeinse rijk al ten onder is.

Nu moest ik nog uitzoeken welke van de 9 personen bij de plaats waar ik was hoorde. Daar hoefde ik niet lang over na te denken, want slechts eentje had iets te maken met de Franken en hij is inderdaad koninklijk: Clovis. Clovis of Chlodovech zal rond het jaar 466 geboren zijn. In die tijd is de verzwakking van het West-Romeinse rijk door allerlei burgeroorlog en financiële problemen zo groot geworden dat steeds meer Germanen hun eigen koninkrijkjes binnen het rijk stichten en dit min of meer op eigen houtje besturen. Als Clovis in 481 koning wordt, wordt de West-Romeinse troon in Rome door niemand meer geclaimd: in plaats daarvan is in Italië ook een koning aan de macht, die door de Oost-Romeinse keizer in Constantinopel als een vazal gezien wordt. In Noord-Gallië is nog een Gallo-Romeins rijkje onder leiding van koning Syagrius. Clovis verenigt uiteindelijk alle Franken onder zijn troon, verslaat Syagrius en zo veroveren de Franken heel Gallië, dat uiteindelijk ook Frankrijk gaat heten. De Franken worden hierdoor zo machtig dat ze zich op den duur openlijk onafhankelijk opstellen. In 800 na Chr. laat koning Karel de Grote zich zelfs kronen tot “Imperator Romanorum“, keizer der Romeinen (waar men in Constantinopel niet zo over te spreken is).

Ik heb mijn lievelingsbeker weer gevonden! Fijn, want ik ben eraan gehecht!

Dat de Franken uiteindelijk de taal van de bevolking van Gallië, later het Frans, overnemen, toont wel aan hoe bevattelijk hun leiders soms voor de Laat-Romeinse cultuur zijn. Clovis bekert zich in 496 tot het christendom, maar terwijl veel Germaanse koningen ariaans christelijk worden, kiest hij voor het rooms-katholicisme. De geestelijke intellectuelen krijgen belangrijke functies in zijn rijk en schrijven dan ook veel in het… Latijn. Dat is maar goed ook, want daardoor kon ik de brief die Clovis had achtergelaten mooi lezen. De brief was op Erve Eme achtergelaten samen met mijn favoriete drinkbeker. Zijn daar soms Franken mee gedoopt? Opnieuw een raadsel: ‘Zak de rivieren af en ga naar het kanaal ertussen. Zoek daar de veroorzaker.’ Het is me weer niet geheel duidelijk wat er bedoeld wordt, al denk ik dat het schip me wel weer een heel stuk de goede kant uit gaat brengen. Tot morgen!

L. Octavius Barbatus

www.twitter.com/OctaviusRomein