Een groot deel van de tweede eeuw na Christus staat bekend als de Gouden Eeuw van Rome, waarin het Romeinse rijk werd geregeerd door de Vijf Goede Keizers, ook wel de Adoptiefkeizers genoemd of de Antonijnse dynastie, omdat de keizers zelf weliswaar geen verwanten waren, maar wel connecties hadden via hun schoonfamilie. De naam Antonijns is terug te geleiden op de vierde Adoptiefkeizer: Antoninus Pius. In zijn tijd was het rijk op een hoogtepunt. Zijn voorganger Hadrianus had zich vooral ingezet om de grenzen te stabiliseren en zogenaamde imperial overstretch te voorkomen. Van systematische expansie was geen sprake meer, zonder dat dit problemen gaf: de Romeinen zaten niet in een daadwerkelijk defensief, maar oorlogen buiten het rijk kwamen neer op weinig anders dan strafexpedities, terwijl invallen eerder uitzondering dan regel waren. In de tijd van Antoninus Pius waren zelfs strafexpedities vrijwel nooit nodig. Het rijk was stabiel, welvarend en vooral vredig, op een paar opstanden in het noorden van Brittannia na.

Standbeeld van Antoninus Pius in Nîmes, waar zijn voorouders vandaan kwamen.

Antoninus Pius was op 19 september 86 geboren als zoon van consul Titus Aurelius Fulvius, wiens familie uit Nemausus (Nîmes) kwam. De voorname komaf van de toekomstige keizer blijkt al uit zijn lange naam: Titus Aurelius Fulvius Boionius Arrius Antoninus. Tussen 110 en 115 trouwde hij met Faustina de Oudere, de dochter van consul Annius Verus en achterkleindochter van keizer Trajanus’ zuster. Dit zou later het begin betekenen van de Antonijnse fase van de Adoptiefkeizers. Hoewel Faustina Antoninus vier kinderen schonk, stierven zijn zoons allemaal nog voor hij keizer werd. Faustina zou in 141 overlijden, tot groot persoonlijk leed van Antoninus, die haar liet vergoddelijken en een tempel voor haar oprichtte.

Ondanks zijn zware familieleven ging de loopbaan van Antoninus ongelooflijk goed. Na eerst de ambten van quaestor en praetor te hebben bekleed werd hij consul in het jaar 120, om later door Hadrianus benoemd te worden tot één van de vier proconsuls van Italië en later tot proconsul van Asia. Hadrianus zelf had Lucius Ceionus Commodus geadopteerd en tot Caesar (in deze context een naam voor de troonopvolger) gemaakt. Lucius, die nu Lucius Aelius Caesar heette, overleed echter op 1 januari 138. De op leeftijd rakende keizer zag hierop in Antoninus een geschikte opvolger, maar stond erop dat Antoninus de zoon van Aelius adopteerde als zijn zoon en opvolger. Antoninus was al 51 toen Lucius Aelius stierf en derhalve ging Hadrianus er niet van uit dat hij lang zou regeren. Behalve de jonge Lucius Ceionus Commodus adopteerde Antoninus tegelijkertijd ook Marcus Annius Verus, het neefje van zijn vrouw Faustina, al is het niet zeker of hij dit op eigen initiatief of op dat van Hadrianus deed. Hadrianus ging in elk geval akkoord. Marcus was al verloofd met de dochter van Aelius, wat doet vermoeden dat Hadrianus al van plan was geweest om de opvolging voor een paar generaties veilig te stellen. Antoninus adopteerde de jongen als Marcus Aelius Aurelius Verus Caesar. Lucius kreeg bij adoptie de naam Lucius Aelius Aurelius Commodus, terwijl Antoninus de naam Titus Aelius Caesar kreeg. Zo droegen zij allemaal de familienaam van Hadrianus.

De Muur van Antoninus (noordelijkst) en de Muur van Hadrianus.

Datzelfde jaar nog, op 10 juli, overleed Hadrianus en Antoninus zag zich nu met keizerlijke waardigheid bekleed. Meteen moesten er allerlei brandjes geblust worden. De zieke en verbitterde Hadrianus was op het einde van zijn leven slaags geraakt met de Senaat, die zich in zijn macht beknot voelde. Antoninus trok de doodvonnissen die aan meerdere senatoren waren gegeven in, wat hem de bijnaam Pius (“plichtsgetrouw”) opleverde. Hij regeerde dan ook als Caesar Titus Aelius Hadrianus Antoninus Augustus Pius, opnieuw een lange lijst aan namen. Antoninus Pius slaagde er zelfs in de vergoddelijking van Hadrianus erdoor te drukken bij de Senaat, zij het dat hij moest dreigen met aftreden om de heren zo ver te krijgen. Dat de Senaat onder de indruk van deze keizer was blijkt wel uit het voorstel om de maand september naar Antoninus te vernoemen, een eer die sinds Augustus niet meer voorgekomen was, maar door de keizer zelf werd afgeslagen. Verder deed Antoninus weinig wereldschokkends en liet hij de meeste zaken zoals ze waren, wat ook de reden is dat er relatief weinig is opgeschreven over zijn regering. Zonder twijfel was zijn 22-jarige keizerschap het meest vreedzame uit de Romeinse geschiedenis. Kleine oproeren in wat uithoeken van het rijk stelden weinig voor. Alleen in Brittannia trad Antoninus agressiever op. Na aanhoudende klachten van de bevolking die in het grensgebied ten noorden van de Muur van Hadrianus woonde, viel gouverneur Lollius op last van Antoninus Caledonia binnen in 142 en werd er in 12 jaar tijd een nieuwe muur gebouwd op de landengte tussen de Firth of Forth en de Firth of Clyde. In tegenstelling tot de Muur van Hadrianus was de Muur van Antoninus niet van puur steen gebouwd, maar van plaggen op een stenen fundering. Al rond 162 zou de nieuwe muur om onduidelijke redenen overigens weer verlaten worden.

Wat er nog over is van de Antonijnse Muur in Schotland, is nauwelijks als muur te herkennen. Alleen de fundering was van steen.

Opvallend is dat Antoninus Pius zelfs voor deze vrij ingrijpende zaken Italië niet verliet, wat toch vrij uniek is. Antoninus vond het belangrijker om zich met het niet-militaire bestuur bezig te houden. Zijn regering wordt gekenmerkt door diverse wettelijke hervormingen, waarbij hij net als zijn voorganger voor onder andere de rechten van slaven opkwam. Antoninus benadrukte dat niemand, inclusief slaven, bij een rechtszaak vooraf al behandeld mocht worden alsof hij schuldig was. Marteling van weggelopen slaven werd onder hem ook enigszins verminderd. Zijn meest problematische beslissing was misschien dat hij zich genoodzaakt zag tot devaluatie, door het zilvergehalte van de denarius te verminderen, een truc die ook al door allerlei voorgangers als Trajanus, Nero en Claudius was toegepast. Een sterk verschil met het beleid van Hadrianus is Antoninus’ vriendschap met Rabbi Jehoeda Hanassi, een belangrijke judaïstische schriftgeleerde, die in de Talmoed als “onze heilige leraar” wordt omschreven.

De tijd verstreek. Hadrianus’ verwachting dat Antoninus niet meer dan een tussenkeizer zou zijn bleek ongegrond. In 156 werd Antoninus Pius 70. Tegen die tijd kostte het regeren hem echter wel veel moeite. Zonder het dragen van een stevig korset had de keizer steeds meer moeite met overeind blijven. Bij zijn ochtendrecepties knabbelde hij voortdurend op stukken droog brood, zodat hij wakker bleef. Geleidelijk aan begon de oude keizer meer bevoegdheden over te dragen aan zijn adoptiezoon Marcus. In het jaar 160 besloot Antoninus om Lucius en Marcus volgend jaar consuls te maken, alsof hij al verwachtte dat hij het niet lang meer zou maken.

Het voetstuk van de zuil van Antoninus Pius is in de 18e eeuw teruggevonden. Op het reliëf worden Antoninus en zijn vrouw Faustina onder de goden opgenomen.

Op 5 maart 161 bevond de 74-jarige Antoninus Pius zich in zijn voorouderlijk landgoed in Lorium, in Etrurië. Op het banket liet hij zich de kaas buitengewoon goed smaken. Te goed, blijkbaar. Die nacht werd hij ziek en moest overgeven, om de volgende dag koortsig te blijven. Wellicht was er sprake van voedselvergiftiging. De volgende dag riep hij zijn raadgevers bij zich en droeg zowel de staat als zijn dochter Faustina de Jongere over aan Marcus. Toen de tribuun van de nachtwacht hem kwam vragen om het wachtwoord antwoordde de keizer: ‘Aequanimitas’ (gelijkmoedigheid). Het was zijn laatste woord, dat toevalligerwijs zou aansluiten op zijn regeringsstijl. Hij draaide zich om in bed en stierf. Hij was de langst regerende keizer geweest sinds Augustus. Zijn lichaam werd gecremeerd op de Campus Martius, waarna de as werd bijgezet in het Mausoleum van Hadrianus (nu de Engelenburcht). Op de Campus Martius werd een zuil voor hem opgericht en de tempel voor Faustina de Oudere werd nu ook aan Antoninus Pius zelf gewijd, want Marcus en Lucius lieten hem vergoddelijken. De twee pleegbroers deelden nu het keizerschap als Marcus Aurelius en Lucius Verus. Hun regering zou niet meer zo vreedzaam zijn als die van Antoninus en Marcus zou als eerste keizer sinds een eeuw worden opgevolgd door zijn zoon, waarmee de Adoptiefkeizers en de Gouden Eeuw van Rome tot een einde kwamen.